MONITORING ROZWOJU OBSZARÓW WIEJSKICH to wieloletni projekt badawczy. Okres realizacji: 2012-2104 I etap, 2014-2016 II etap, 2016-2018 III etap.
Instytucja finansująca i zamawiająca: Fundacja Europejski Fundusz Rozwoju Wsi Polskiej
Kierownik projektu: dr hab. Monika Stanny, prof. IRWiR PAN
Główny wykonawcy: prof. dr hab. Andrzej Rosner, mgr Łukasz Komorowski
Etap I i II projektu realizowany był na podstawie porozumienia z dnia 1 czerwca 2012 r. pomiędzy Fundacją Europejski Fundusz Rozwoju Wsi a Instytutem Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN w ramach programu „Forum Inicjatyw Rozwojowych".
Etap III projektu realizowany jest na podstawie porozumienia z dnia 31 grudnia 2016 r. pomiędzy Fundacją Europejski Fundusz Rozwoju Wsi a Instytutem Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN w ramach programu „Forum Inicjatyw Rozwojowych".
Celem projektu jest stała obserwacja zmian społeczno-gospodarczych dokonujących się na obszarach wiejskich w Polsce.
Projekt dotyczy najważniejszych ekonomicznych i pozaekonomicznych aspektów rozwoju wsi, w tym takich zagadnień jak dezagraryzacja lokalnej gospodarki, charakterystyka sektora rolniczego i pozarolniczego, dostępność przestrzenna gmin, lokalne finanse publiczne, rynek pracy, zmiany demograficzne, edukacja, aktywność społeczna, zamożność społeczności lokalnej oraz warunki bytowe mieszkańców. Wykorzystywane są dane uzyskiwane z kilkudziesięciu instytucji publicznych w tym m.in. GUS, KRUS, 8 OKE, UKE, ARiMR, ministerstw, urzędów marszałkowskich oraz dane pierwotne pochodzące z badań ankietowych, których respondentami były 2173 urzedy gmin miejskich i miejsko-wiejskich.
Jest to narzędzie diagnostyczne, umożliwiające skuteczne prowadzenie polityki trwałego rozwoju obszarów wiejskich, poprzez dostarczanie rzetelnych informacji o skutkach wcześniejszych działań i sprawdzonych przesłanek dla bieżących decyzji.
Specyfika Monitoringu rozwoju obszarów wiejskich (MROW) wynika z czterech najważniejszych założeń metodologicznych, na podstawie których są prowadzone badania.
(1) Są one realizowane we wszystkich gminach wiejskich i miejsko-wiejskich (tj. 2173 gmin).
(2) Przyjęto, że będą one wieloletnim programem badawczym, powtarzanym cyklicznie.
(3) Metodyka badań wyróżnia 11 elementów składowych, które decydują o rozwoju obszarów wiejskich. Składowe te mają przypisaną różną wagę.
(4) Wieloczynnikowa analiza zebranych danych, z wielu instytucji i źródeł, umożliwia (jak się oczekuje) uzyskanie odpowiedzi na pytanie: od czego zależy rozwój gmin?
Ogólna struktura projektu Monitoring rozwoju obszarów wiejskich powoduje, że wynik pierwszego jego etapu dostarcza informacji o przestrzennym zróżnicowaniu poziomu rozwoju oraz o przestrzennym zróżnicowaniu wyróżnionych składowych rozwoju. Mają one charakter statyczny, są precyzyjną (bo ostrą i dokładnie wykadrowaną) fotografią pewnego fragmentu rzeczywistości. Na podstawie tych informacji można także wyróżnić grupy jednostek przestrzennych o zbliżonej charakterystyce (patrz rysunek 1), ujawnić na czym polega podobieństwo między nimi i na czym różnice między tak utworzonymi zbiorami jednostek. Jednak dopiero drugi etap badań, a więc etap MROW 2016, pozwala język statycznej analizy rozkładów zastąpić językiem opisu dynamiki rzeczywistości, pokazującym procesy i zmiany.
Drugi etap projektu poświęcony więc był także po części rozwiązaniu problemów metodologicznych, a zwłaszcza weryfikacji sposobu mierzenia kilku cech syntetycznie ukazujących charakter jednostek badanych (gmin), powtarzania tego pomiaru co pewien określony interwał czasu i wypracowaniu metody określania tempa ujawnianych zmian i ich struktury. Po części również obserwacji zmian w analizowanym wycinku rzeczywistości społeczno-gospodarczej, jakie udało się ustalić w okresie pomiędzy I a II etapem MROW. Obserwacji zmian, a nie trendów rozwoju, gdyż materiał faktograficzny dotyczy zbyt krótkiego okresu.
W obecnym (III etapie) po raz kolejny powtórzono analizę poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego i jego struktury oraz rozszerzono o nowy element badania dynamiki tej struktury. Poza identyfikacją czynników powodujących zmiany poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego obszarów wiejskich, podjęto próbę zbadania trwałości i zmienności struktury rozwoju, sprawdzając kierunek przepływów kolejnych typów gmin. Zmodyfikowano także narzędzia służące obserwacji przestrzennego zróżnicowania dynamiki zmian składowych rozwoju.
W wyniku zastosowania procedur statystycznych, wykorzystujących przyjęty schemat analizy, zdefiniowano typy gmin podobnych pod względem struktury rozwoju, a więc charakteryzujących się podobną kombinacją ocen dla jedenastu składowych definiujących operacyjnie rozwój obszarów wiejskich. Przyjęta metoda pozwoliła wydzielić 7 typów gmin, które w MROW stały sie przedmiotem analizy. Podział ten może służyć do formułowania wniosków i rekomendacji z punktu widzenia prowadzonej polityki i praktyki gospodarczej, przede wszystkim jednak ma znaczenie analityczne.
Rysunek 1. Typologia strukturalna obszarów wiejskich
Źródło: opracowanie własne zespołu realizującego MROW.
Od 25 lat Polska przechodzi okres głębokich przemian systemowych odchodząc od gospodarki typu „realnego socjalizmu" na rzecz wzrostu znaczenia rynku, indywidualnej przedsiębiorczości i lokalnej samorządności. Identyfikacja sposobów przystosowywania się gmin do zmieniających sie warunków biorąc pod uwagę obecny poziom zaawansowania procesów dezaagraryzacji gospodarczej wsi, fazy rozwoju demograficznego (charakteryzującej sie zawężoną reprodukcja zasobów pracy po okresie reprodukcji silnie rozszerzonej), to jeden z głównych problemów analizowanych w projekcie MROW. Sposobów takich jest w rzeczywistości tyle ile gmin. Zastosowane procedury badawcze ujawniły, że można różnorodność tą poddać pewnemu grupowaniu wyróżniającemu podobne mechanizmy dostosowawcze (patrz III etap MROW). Okazało się, że pewne z nich charakterystyczne są dla obszarów Polskich wschodniej, inne zachodniej oraz że istnieje pewien związek między osiągniętym poziomem rozwoju społeczno-gospodarczego i jego cechami strukturalnymi. Wynik ten wymaga jednak potwierdzenia w następnych etapach badań.
Trzeci etap badań opublikowany został 14 listopada 2018 roku i można pobrać go poniżej.
Ważniejsze publikacje:
- Stanny M., Rosner A., Komorowski Ł., 2018, Monitoring rozwoju obszarów wiejskich. Etap III. Struktury społeczno-gospodarcze, ich przestrzenne zróżnicowanie i dynamika, Fundacja Europejski Fundusz Rozwoju Wsi Polskiej, Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN, Warszawa, ss. 300. ISBN 978-83-948933-4-7; 978-83-65390-06-6.
- Rosner A., Stanny M., 2017, Socio-economic development of rural areas in Poland, The European Fund for the Development of Polish Villages Foundation (EFRWP), Institute of Rural and Agricultural Development, Polish Academy of Sciences (IRWIR PAN), Warsaw, ss. 166. ISBN: 978-83-941050-6-8
- Rosner A., Stanny M., 2016, Monitoring rozwoju obszarów wiejskich. Etap II. Fundacja Europejski Fundusz Rozwoju Wsi Polskiej, IRWIR PAN, Warszawa, ss. 299. ISBN 978-83-89900-57-9
- Rosner A., Stanny M., 2014, Monitoring rozwoju obszarów wiejskich. Etap I. Przestrzenne zróżnicowanie poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego obszarów wiejskich w 2010 roku, Fundacja Europejski Fundusz Rozwoju Wsi Polskiej, IRWIR PAN, Warszawa, ss. 265. ISBN 978-83-938806-1-4
- Monika Stanny, Andrzej Rosner, Edyta Kozdroń, 2016, Changes in the Spatial Distribution of the Level and Dynamics of Socio-Economic Development of Rural Areas in Poland [Zmiany rozkładu przestrzennego poziomu i dynamiki rozwoju społeczno-gospodarczego obszarów wiejskich w Polsce], Kwartalnik Nr 4 (173), s. 29-47. ISSN 0137-1637
- Stanny M., Rosner A., 2015, Obszary wiejskie strukturalnie zróżnicowane - kierunki przemian, [w:] E. K. Chyłek, M. Pietras (red.), III Kongres Nauk Rolniczych „Nauka - Praktyce". Badania naukowe w procesie kształtowania polskiej wizji Wspólnej Polityki Rolnej i Wspólnej Polityki Rybackiej, Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Wydawnictwo Pascal sp. z o.o., Warszawa, s. 185-192.
DO POBRANIA
Monitoring. Etap I (2014)
Monitoring. Etap I - pełna wersja raportu:
Skrót wyników I etapu w wersji EN.
Monitoring. Etap II (2016)
Monitoring. Etap II - pełna wersja raportu:
Monitoring. Etap III (2018)
Monitoring. Etap III - Synteza
Monitoring. Etap III - pełna wersja raportu
Monitoring w wersji anglojęzycznej
Socio-economic development of rural areas in Poland
Zapraszamy do zapoznania się z raportami, które są dostępne również tutaj