Pryszczyca (FMD) to groźna choroba zakaźna wywołana przez wirusa rodzaju Aphtovirus należącego do rodziny Picornaviridae. Na zakażenie podatne są zwierzęta parzystokopytne domowe tj. bydło, owce, kozy i świnie oraz dzikie (np. sarny i jelenie). Wysoka zaraźliwość pryszczycy i konieczność likwidacji całych stad zwierząt, u których wykryto tę chorobę, może mieć poważne konsekwencje dla gospodarki i prowadzi do strat ekonomicznych w sektorze rolniczym.
Wskutek pryszczycy powstają pęcherzyki i pęcherze na błonie śluzowej w jamie gębowej, na wargach, języku, w okolicy otworów nosowych oraz na wymieniu, strzykach, w szparze międzyracicowej i na koronkach racic. Po pęknięciu powodują nadżerki. U zakażonych zwierząt możesz zaobserwować także: gorączkę, apatię, kulawizny jednocześnie na wiele kończyn, sztywny chód i niechęć do poruszania się. Występuje też obfite ślinienie, otwieranie jamy ustnej z charakterystycznym mlaskaniem, utrudnione przeżuwanie i utrata łaknienia - w szczególności u bydła, a także spadek produkcji mleka. U młodych osobników choroba ta może prowadzić do szybkiej śmierci bez oznak choroby, u dorosłych – śmiertelność jest niewielka.
Jak rozprzestrzenia się choroba?
Pryszczyca przenosi się głównie poprzez:
- bezpośredni kontakt z zakażonymi zwierzętami,
- skażone produkty zwierzęce (np. mięso, mleko),
- nasienie i zarodki,
- skórę i wełnę,
- ściółkę, paszę i wodę,
- sprzęt rolniczy, pojazdy, wyposażenie budynków inwentarskich i narzędzia do obsługi zwierząt,
- odzież i buty, na rękach osób obsługujących pastwiska, odpadki kuchenne.
Wirus znajduje się w wydychanym przez zwierzę powietrzu, wydzielinach oraz wydalinach na ok. 4 dni przed wystąpieniem u niego objawów chorobowych. Największa koncentracja wirusa znajduje się w płynie surowiczym i nabłonku pojawiających się pęcherzy. Przeżuwacze mogą być nosicielami wirusa nawet do 3 lat.
Czy pryszczyca jest groźna dla ludzi?
Człowiek może zarazić się poprzez bezpośredni kontakt z chorym zwierzęciem lub poprzez spożycie surowego, skażonego patogenem mięsa, a także zawierającego wirusy niepasteryzowanego mleka i niepasteryzowanych przetworów mlecznych. Choroba u ludzi zwykle ma łagodny przebieg. Niemniej jednak osoby pracujące w gospodarstwach rolnych powinny zachować ostrożność, przestrzegać zasad higieny oraz unikać kontaktu z chorymi zwierzętami.
Chroń swoje zwierzęta – bioasekuracja
W przypadku niekontrolowanego rozprzestrzeniania się choroby może dochodzić do zakażeń w obrębie hodowli, a także w wyniku transportu zwierząt i produktów zwierzęcych.
Jak powinieneś chronić swoje stado
Legalne źródło pochodzenia zwierząt: Zwierzęta wprowadzane do stada muszą pochodzić z wiadomego źródła, być oznakowane oraz zaopatrzone w świadectwo zdrowia potwierdzające ich pochodzenie i status zdrowotny.
Izolacja nowych zwierząt: Każde nowe zwierzę wprowadzane do gospodarstwa musi przejść okres kwarantanny, zanim trafi do pozostałych zwierząt.
Kontrola zdrowia zwierząt: Regularne badania weterynaryjne są kluczowe w zapobieganiu chorobie.
Czyszczenie i dezynfekcja: Konieczne są regularne działania prewencyjne: czyszczenie i dezynfekcja pomieszczeń, sprzętu i narzędzi wykorzystywanych w gospodarstwach.
Higiena osobista: Personel obsługujący zwierzęta powinien przestrzegać zasad higieny oraz stosować odzież i obuwie dedykowane do obsługi zwierząt.
Ograniczenie kontaktu: Należy unikać kontaktu ze zwierzętami z innych gospodarstw, nie użyczać sprzętu rolniczego ani wykorzystywanego w gospodarstwach, zwłaszcza w przypadku podejrzenia zakażenia i w okresie wzmożonego zagrożenia. Należy również bezwzględnie przestrzegać zakazu wchodzenia na teren gospodarstwa osób postronnych.
Pamiętaj!
Poproś lekarza weterynarii o konsultację, jeżeli zauważysz:
- Gorączkę
- Wysypkę lub pęcherze na skórze zwierzęcia (w szczególności w okolicach pyska, kończyn i wymion)
- Nadmierne ślinienie
- Kulawizny, sztywny chód
- Spadek apetytu i mleczności
Co zrobić w przypadku podejrzenia pryszczycy?
Natychmiast zgłoś podejrzenie do Powiatowego Inspektoratu Weterynarii: https://pasze.wetgiw.gov.pl/piw/demo/ albo najbliższego zakładu leczniczego dla zwierząt. Możesz powiadomić także wójta (burmistrza, prezydenta miasta).
Pozostaw zwierzęta w miejscu ich przebywania i nie wprowadzaj tam innych lub nowych zwierząt.
Ogranicz ruch zwierząt i ludzi w gospodarstwie.
Wstrzymaj się od wywożenia, wynoszenia i zbywania produktów.
Współpracuj z Inspekcją Weterynaryjną.
Zwiększone zagrożenie pryszczycą w Polsce
W związku z wykryciem ognisk pryszczycy w krajach sąsiadujących Polska stoi w obliczu poważnego zagrożenia rozprzestrzenienia się tej choroby na swoim terytorium. W odpowiedzi na to zagrożenie nasz urząd uruchomił sztab kryzysowy, który ma na celu koordynację działań prewencyjnych oraz monitorowanie sytuacji na granicach.
Minister rolnictwa nadzoruje wprowadzenie dodatkowych środków ostrożności, takich jak:
kontrola transportu zwierząt,
wzmocnione kontrole weterynaryjne oraz
edukacja hodowców i konsumentów.
Działania te mają na celu zapobieżenie importowi choroby do Polski oraz szybkie wykrywanie ewentualnych ognisk choroby. Współpraca z sąsiednimi krajami oraz szybka reakcja służb weterynaryjnych to kluczowe elementy strategii w walce z pryszczycą i ochronie krajowego sektora rolnego.
Jakie są konsekwencje pryszczycy
Masowe uboje zwierząt zakażonych.
Straty ekonomiczne dla rolników.
Zakazy eksportowe dla zwierząt i produktów zwierzęcych.
Koszty zwalczania choroby dla państwa.
Tło historyczne
Ostatni przypadek FMD w Polsce stwierdzono w 1971 r. Polska obecnie (stan na 2.04.2025 r.) jest uznana przez Światową Organizację Zdrowia Zwierząt (WOAH) za kraj urzędowo wolny od tej choroby.
Choroba występuje endemicznie w wielu krajach Azji.
Ostatnie zakażenia w Europie występowały we Włoszech (1993), w Grecji (1994), Wielkiej Brytanii (2001 i 2007), Irlandii, Francji, Holandii (2001) w Bułgarii (2011).
Choć od dawna nie notowano występowania pryszczycy w państwach członkowskich Unii Europejskiej, to w styczniu 2025 r. jej ogniska pojawiły się w Niemczech, a w marcu 2025 r. na terytorium Węgier i Słowacji.
Kontrola i bezpieczeństwo
Polska współpracuje w zakresie pryszczycy z unijnym laboratorium referencyjnym, Światową Organizacją Zdrowia Zwierząt (WOAH). Główny Lekarz Weterynarii koordynuje działania polskich służb weterynaryjnych. Wszystkie podejrzane przypadki są poddawane kontroli, a pobrane próbki przekazywane do badań.
Specjaliści z obszaru diagnostyki pryszczycy są regularnie szkoleni w procedurach badawczych i kryzysowych.
W Zduńskiej Woli znajduje się Dział Wirusologii i Chorób Wirusowych Zwierząt
Państwowego Instytutu Weterynaryjnego — Państwowego Instytutu Badawczego
Zespół Badawczy Pryszczycy. Laboratorium przystosowane jest do wykrywania wirusa pryszczycy. Ma poziom bezpieczeństwa BSL-3, co oznacza:
- izolowane pomieszczenia do pracy z próbkami zakaźnymi,
- kontrolowany dostęp,
- system filtracji powietrza,
- oczyszczalnię ścieków zabezpieczającymi przed wydostaniem się wirusa poza laboratorium,
- procedurę skutecznej dezynfekcji sprzętu i personelu.
Przydatne informacje
Podstawa prawna
Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/429 z dnia 9 marca 2016 r. w sprawie przenośnych chorób zwierząt oraz zmieniające i uchylające niektóre akty w dziedzinie zdrowia zwierząt („Prawo o zdrowiu zwierząt”) (Dz. Urz. UE L 84 z 31.03.2016, str. 1, z późn. zm.),
Rozporządzenie delegowane Komisji (UE) 2020/687 z dnia 17 grudnia 2019 r. uzupełniające rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/429 w odniesieniu do przepisów dotyczących zapobiegania niektórym chorobom umieszczonym w wykazie oraz ich zwalczania (Dz. Urz. UE L 174 z 03.06.2020, str. 64, z późn. zm.).
Ulotki, przewodniki, inne materiały: https://www.gov.pl/web/rolnictwo/pryszczyca
Materiały Łódzkiego Wojewódzkiego Lekarza Weterynarii
Źródło: MRiRW